NA PEŁNYM MORZU

Jest ich trzech, wokół tylko fale, a każdy jest coraz bardziej głodny. Kto zostanie posiłkiem? Świetna jednoaktówka Sławomira Mrożka "Na pełnym morzu" to pierwsza w tym sezonie premiera Białostockiego Teatru Lalek. Uniwersalna, przezabawna i gorzka jednocześnie - panowie na tratwie to przecież cały nasz świat w miniaturze. Pokazy - w sobotę (23 stycznia) o 20 i w niedzielę (24 stycznia) o 18.

Oczywiście online, bo teatry dla widzów ciągle są zamknięte. Ale aktorzy Białostockiego Teatru  Lalek pracują cały czasy i grają na żywo, łącząc się z widzami za pomocą kanału BTL Online. W sobotę i niedzielę więc nie zobaczymy spektaklu nagranego wcześniej i o odpowiedniej porze odtworzonego w sieci. Będzie to spektakl o konkretnej godzinie grany w BTL na żywo, i w czasie rzeczywistym transmitowany.

Aktorzy zagrają co prawda do pustej widowni, ale za to do kamer, dzięki którym w tym samym czasie widzowie  będą mogli oglądać spektakl siedząc w domu. Dostęp do spektaklu na wybraną godzinę kosztuje 30 zł, wykupić go można na stronie odpowiednio wcześniej, a w terminie spektaklu (sobota, godz. 20, niedziela godz. 20) po prostu zasiąść wygodnie i cieszyć się magią teatru.

Białostocki Teatr Lalek. Bezradność wobec procedur

Spektakl reżyseruje Jacek Malinowski, w role trzech dryfujących rozbitków wcielają się: Ryszard Doliński (Gruby), Paweł S. Szymański (Mały) i Zbigniew Litwińczuk (Średni), a towarzyszą im przez chwilę też Krzysztof Pilat (Lokaj) i na zmianę Wiesław Czołpiński/Mirosław Jańczuk (Listonosz).

- Czasy, w których żyjemy, w wielu sytuacjach bardzo korespondują z uczuciem absurdu tak wyraźnym w sztuce Mrożka. I to jest  główna przyczyna, dla której zdecydowaliśmy się przygotować ten spektakl właśnie teraz. Poza tym Mrożek skonstruował świetnych wyrazistych bohaterów, a my mamy w zespole perełki, które znakomicie grają te postaci - mówi Jacek Malinowski, reżyser spektaklu. - Jednoaktówka powstała dokładnie 60 lat temu, ale jej temat jest ważny i zaskakująco aktualny - mówi o bezradności człowieka wobec procedur i o tym, jak mogą one doprowadzić w końcu do tego, że jeden człowiek metaforycznie zeżre kogoś po drugiej stronie ulicy. Historia na pierwszy rzut oka jest prosta - przedstawia  bohaterów, którzy znaleźli się w dziwny sposób na tratwie. Brakuje pożywienia, decydują więc, że trzeba wybrać kogoś, kto tym pożywieniem może być dla reszty. I przeprowadzają rodzaj dochodzenia, które wyłoni najlepszego kandydata. To tekst o olbrzymim potencjale uniwersalności. Chodzi o mechanizmy, jakie uruchamiają się w nas w sytuacji kryzysowej: budzą się instynkty i biologia, a wszystkie wartości wypracowane przez kulturę stają się pustym frazesem.

Spektakl. Dług wobec sierot

I tak jest właśnie na mrożkowskiej trawie, na której sytuacja zmienia się z sekundy na sekundę. Do czegóż tam nie dochodzi, byle tylko oddalić widmo głodu i zjeść jednego z trzech. Losowanie, głosowanie, negocjacje, płacze, żale, wspomnienia, manipulacja - presja psychologiczna przybiera najróżniejsze rozmiary. Argumentem może być choćby: „Pan posiada mamusię, panu zawsze było lepiej, czy nie czas spłacić dług wobec wszystkich sierot?”.

Ryszard Doliński i Paweł S. Szymański to już weterani jeśli chodzi o granie w „Na pełnym morzu”. Kilkanaście lat temu wcielili się w te same role w słynnych spektaklach reżyserowanych przez Andrzeja Jakimca na prawdziwej tratwie na jeziorze w Augustowie (widzowie oglądali spektakle ze statku Żeglugi Augustowskiej lub z pomostu).

Teraz zagrają „Na pełnym morzu” samotnie - bo bez widzów na widowni.

Białostocki Teatr Lalek. Kończę jak kończę

Doliński (w swoim stylu i żartobliwie): -  Tak naprawdę chyba popełniony został błąd obsadowy, bo ja gram Grubego, nie wiem dlaczego, Paweł Małego, a Zbyszek - jest po środku - mówi ze śmiechem aktor. - A tak naprawdę - bardzo nam wszystkim ten spektakl leży. Bohater Pawła to taki mały szary spokojny, człowieczek, mój - to ten, który wszystkimi manipuluje, a Zbyszka - taki średniak, którzy tylko patrzy, gdzie by się tu ustawić. Słowem na tratwie jest tak, jak za oknem: manipulacja, pomówienia, plotki.

Paweł S. Szymański dodaje: - Absurd Mrożka skleja się znakomicie z absurdem dnia codziennego. Codziennie też nieustannie zaskakuje mnie to, ile nowego za każdym razem dowiaduję się z tego tekstu.  Ja - Mały, prawy obywatel znajduję w sobie nutkę skurczybyka. Próbuję być małym kameleonem i dostosować się do reszty, ale no cóż, kończę, jak kończę.

A Zbigniew Litwińczuk mówi: - Zafascynowany jestem  tym, jak bardzo uniwersalny jest Mrożek. Trzeba go ciągle czytać. To jest tak jak w anegdocie, w której ojciec mówi synowi: - Nie czytaj książek dobrych, czytaj tylko najlepsze, bo i nawet na te najlepsze nie wystarczy ci czasu.

Teatr. Bujanie symboliczne

Cała trójka dryfuje na tratwie, sklejonej ze starych skrzynek na butelki. Całość skonstruowana jest sprytnie - choć osadzona na podłodze, to cały czas  się kołysze, chybocze, przechyla. Aktorzy ciągle walczą z utrzymanie równowagi. A że czarna tafla wokół odbija światło jak woda, rzeczywiście można ulec złudzeniu, że tratwa dryfuje po falach.

- W tej scenografii najważniejsze było to, by ilustrowała tekst Mrożka, i to, by za bardzo nie przeszkadzać bohaterom, nie przytłaczać ich. Tu najważniejszy jest tekst. Choć aktorzy rzeczywiście muszą się trochę pogimnastykować - mówi Michał Wyszkowski, autor scenografii.

Reżyser dodaje: - Tratwa ma tu oczywiście wymiar symboliczny, elementy, z której jest zbudowana także. Chodziło też o to, by budowała metafory, skojarzenia, ciągi myślowe.

Autorem muzyki do spektaklu jest Marcin Nagnajewicz. Chciał, by muzyka korespondowała z aurą spektaklu. - Czyli aurą absurdu i dowcipu. Stąd pomysł, by inspiracją była muzyka jazzowa, ale wykorzystałem też brzmienia  instrumentów sonorystycznych. Pojawiają się więc dźwięki wydobywane z instrumentów tradycyjnych nietradycyjnymi metodami - mówi autor muzyki. - W tle usłyszeć można saksofon, kontrabas i perkusję. Muzyka pełni tu rolę ilustracyjną, ale podkreśla też motorykę spektaklu.

"Na pełnym morzu" to jednoaktowa sztuka teatralna autorstwa Sławomira Mrożka. Po tekst sięgnął Białostocki Teatr Lalek. Z jakim efektem? O tym będzie można przekonać się już w najbliższy weekend.

Zamknięta premiera "Na pełnym morzu" odbyła się w grudniu. Teraz spektakl będzie można obejrzeć online. Szczególnie przypadnie on do gustu wielbicielom twórczości Sławomira Mrożka.

- Temat tej jednoaktówki jest bardzo ważny, dlatego, że mówi o takiej bezradności człowieka wobec procedur. Te procedury, jak to autor [S. Mrożek - przyp. red.] zapisał, mogą doprowadzić do tego, że w sposób metaforyczny zeżremy człowieka, który potencjalnie jest po drugiej stronie ulicy - mówi reżyser przedstawienia Jacek Malinowski.

Do czego może posunąć się głodny człowiek?

"Na pełnym morzu" to historia trójki bohaterów, którzy na dryfującej tratwie walczą o przetrwanie. Biologiczne potrzeby, jak również instynktowne zachowania, ujawniają w takich momentach prawdziwą naturę człowieka. Kultura i wykształcone przez stulecia mechanizmy komunikowania się między ludźmi mogą stać się w sytuacjach granicznych pustą formą, która wykorzystywana jest do osiągnięcia celów wykraczających poza idee humanizmu.

Spektakl utrzymany jest w konwencji teatru absurdu, z poczuciem humoru i w sposób uniwersalny dotyka problemu godności człowieka oraz powracających traum oraz demonów naszej rodzimej rzeczywistości.

Za scenografię odpowiada Michał Wyszkowski:
- Scenografia ma nie przeszkadzać autorom. A tratwa to taki gadżet dla naszych aktorów, którzy muszą się nagimnastykować.

Z kolei muzykę przygotował Marcin Nagnajewicz:
- Moim głównym założeniem było to, żeby muzyka korespondowała z aurą tego spektaklu, aurą pełną absurdów, pełną dowcipu. Muzyka pełni tutaj rolę ilustracyjną i pomaga uzyskać absurd w niektórych scenach. Do współpracy zaprosiłem swojego przyjaciela Kamila Skorupskiego, który wykonał partię saksofonów. A na kontrabasie zagrał znany nam Piotr Chociej.

Z Mrożkiem za pan brat

Na scenie można zobaczyć m.in. Ryszarda Dolińskiego, Pawła Szymańskiego i Zbigniewa Litwińczuka.

- Ja nie wiem, czym się kierował reżyser-dyrektor w doborze aktorów. Błąd chyba obsadowy, bo ja gram grubego, Paweł gra małego, a Zbyszek gra średniego. Jakiś błąd jest, ale my to naprawimy jeszcze. My z Pawłem graliśmy "Na pełnym morzu" paręnaście lat temu w Augustowie, Zbyszek grał wszystkie trzy role w tym spektaklu jak był w wojsku, więc chcieliśmy do tego wrócić - śmieje się Ryszard Doliński.

- Bardzo jestem zafascynowany tym, że od czasu do czasu przypominamy sobie dzieła ponadczasowe, które zdarzają się w każdej dziedzinie sztuki. I w myśl starej anegdoty, w której ojciec mówi synkowi: nie czytaj książek dobrych, czytaj tylko najlepsze i tak nie starczy ci czasu na nie wszystkie, warto wrócić do Mrożka - dodaje natomiast Zbigniew Litwińczuk.

Dla nie białostoczan pewną niespodzianką może być fakt, że na scenie BTL-u nie mamy lalek, a znakomitych aktorów z krwi i kości we własnych osobach; także nieobeznanych z tematem może zaskoczyć to, że teatr lalkowy pokazuje nie-bajkę. Piszący te słowa zaskoczony nie jest, gdyż pochodzi z Białegostoku, do BTL-u chadzał i profil działalności tejże placówki jest dlań czymś nie tylko zupełnie oczywistym ale i wzorcowym. Ad rem.

Tekst jakby napisany wczoraj i jak zwykle u Mrożka – o tym, co tu i teraz. Oczywiście zawsze tak było, bez względu na rok wystawienia tego drobiazgu i bez względu na miejsce, widziałem kiedyś NPM w Teatrze Narodowym w Kiszyniowie, believe it or not - było w punkt o ówczesnej Mołdawii. Przypomnę tylko, że mamy pełne morze i tratwę, na której trzech rozbitków, z kiszkami marsza grającymi, zastanawia się, który z nich ma zostać posiłkiem dla pozostałych. A ponieważ są ludźmi kulturalnymi, więc nie wchodzą w rachubę rozwiązania siłowe, a – no cóż – „wspólnie” wypracowane procedury. I białostocki spektakl wydał mi się najbardziej właśnie nie tyle o sensowności powstawania procedur - co o ich ograniczeniach, z których to ograniczeń nie zdajemy sobie sprawy, bo… zdawać sobie nie chcemy, w pewnym uproszczeniu naturalnie.

To jest teatr dla wszystkich (Wieśku, pozdrowienia), dawno nie widziałem tak uniwersalnego przedstawienia, mniej wymagający widzowie mają tu „zabawną historyjkę”, bardziej wymagającym -narzucą się interpretacje historiozoficzno-socjologiczno-polityczne. Bo gdy obejrzawszy spektakl widz przełączył kanał w telewizorze i obejrzał jakieś informacje, to mógł mieć nieodparte wrażenie, że przed chwilą już o tym słyszał…

(...)

Sławomir Mrożek całą jednoaktówkę zbudował na błyskotliwych, pełnych absurdu dialogach, które wymagają od aktorów uwagi i interakcji. Stąd pojawiające się gesty – ssanie kciuka przy udawaniu sieroty, spazmatyczne płacze to dodatkowe możliwości ekspresji, jakie wykorzystuje Jacek Malinowski, by dać swoim aktorom szansę na pełne wygranie się. I korzystając z Mrożka opowiada o polityce i ludzkich przywarach. Cwaniactwie, wykorzystywaniu kłamstwa we własnym interesie, wreszcie korzystaniu z charyzmy, jako środka wpływu na innych. A sprawiedliwość? Z jakąż pogardą Ryszard Doliński jako Gruby mówi: Zaskakujące, że na brak powszechnej, ogólnoludzkiej, wszechobejmującej sprawiedliwości narzekają przede wszystkim niezadowoleni. Czy żądając sprawiedliwości - nie szukają po prostu usprawiedliwienia ci, którym się nie udało? Z doświadczenia wiemy, że taki elektorat łatwo da się zmanipulować, omamić obietnicami. Ba, jest skłonny uwierzyć, że pogorszenie swego bytu w sposób wręcz ostateczny. I kiedy Paweł Szymański jako Mały wygłasza monolog o wolności, „prawdziwej, kiedy nie ma zwyczajnej” w malarskiej scenie zwycięscy Gruby z oportunistą Średnim już wznoszą kielichy z winem. Ich ofiara, po rytualnym obmyciu nóg poświęci się niczym Mesjasz, a nad wszystkimi zawiśnie widzialna ręka pandemii przypominająca, że na razie mogą nas przed pożarciem przez wirusa uchronić jedynie maseczki.

(...)